Ua lōʻihi ke kamaʻilio e pili ana i nā mokupuni e pohō ana ma ke ʻano he ala e wehewehe ai i nā pilikia e hiki mai ana i mua o nā mokuʻāina liʻiliʻi. Akā ʻo ka ʻoiaʻiʻo i kēia lā ua lilo kēia mau mea hoʻoweliweli. Ua hoʻoholo ka nui o nā mokuʻāina liʻiliʻi e hoʻokomo hou i nā kulekele no ka noho ʻana a me ka neʻe ʻana ma muli o ka hoʻololi ʻana i ke aniau.
ʻO ia ka moʻolelo o ka mokupuni ʻo Kalikimaka a i ʻole ʻo Kiribati, aia ma waenakonu o ka Moana Pākīpika - ka ʻākoʻakoʻa nui loa ma ka honua. ʻO ka nānā pono ʻana i ka moʻolelo o kēia mokupuni e hoʻomālamalama i nā pilikia e kū nei i nā poʻe e noho ana ma nā wahi like a puni ka honua a me ka lawa ʻole o nā kālaiʻāina honua i kēia manawa.
Loaʻa iā Kiribati kahi pōʻeleʻele o ka colonialism Pelekane a me ka hoʻāʻo nuklea. Ua loaʻa iā lākou ke kūʻokoʻa mai ka United Kingdom ma Iulai 12, 1979, i ka manawa i hoʻokumu ʻia ai ka Repubalika o Kiribati e hoʻomalu i kahi hui o nā mokupuni he 33 ma nā ʻaoʻao ʻelua o ka equator ma ia wahi. I kēia manawa, ʻike ʻia kahi hoʻoweliweli hou ma luna o ka lewa.
ʻAʻole i ʻoi aku ma mua o ʻelua mau mika ma luna o ka ʻilikai ma kona wahi kiʻekiʻe loa, ʻo Kiribati kekahi o nā mokupuni i noho ʻia ma ka honua. Aia ia ma waenakonu o ka honua, akā ʻaʻole hiki i ka hapa nui o ka poʻe ke ʻike pololei iā ia ma ka palapala ʻāina a ʻike liʻiliʻi i ka moʻomeheu waiwai a me nā kuʻuna o kēia poʻe.
Nalo paha kēia moʻomeheu. Hoʻokahi o ʻehiku mau neʻe ʻana i Kiribati, inā ma waena o ka mokupuni a i ʻole ma waena o ka honua, e alakaʻi ʻia e ka hoʻololi kaiapuni. A ua hōʻike ʻia kahi hōʻike UN 2016 i ka hapalua o nā hale i hoʻopilikia ʻia e ka piʻi ʻana o ke kai ma Kiribati. ʻO ka piʻi ʻana o ke kai e hoʻopilikia i ka mālama ʻana i nā ʻōpala nuklea ma nā mokuʻāina liʻiliʻi, nā koena o kahi colonial i hala.
ʻO ka poʻe i hoʻoneʻe ʻia e lilo i mau puʻuhonua ma muli o ka hoʻololi ʻana i ke aniau: ka poʻe i koi ʻia e haʻalele i ko lākou mau home ma muli o nā hopena o nā hanana ʻino koʻikoʻi a hoʻi i ke ola maʻamau ma nā wahi ʻē aʻe, nalowale ko lākou moʻomeheu, kaiāulu a me ka mana hoʻoholo.
E piʻi wale ana kēia pilikia. Ua hoʻoneʻe ʻia ka nui o nā ʻino a me nā hanana ʻino i ka awelika o 24,1 miliona mau kānaka i kēlā me kēia makahiki ma ka honua mai 2008, a manaʻo ka World Bank e hoʻoneʻe ʻia kahi 143 miliona mau kānaka e 2050 i ʻekolu mau wahi: Sub-Saharan Africa, South Asia a ʻAmelika Latina.
I ka hihia o Kiribati, ua hoʻonohonoho ʻia kekahi mau hana e kōkua i nā kamaʻāina o nā mokupuni. No ka laʻana, ke hoʻokō nei ke Aupuni Kiribati i ka papahana Migration with Dignity e hana i kahi limahana akamai e hiki ke loaʻa nā hana maikaʻi ma waho. Ua kūʻai aku ke aupuni i 2014 mau ʻeka ʻāina ma Fiji i 6 e hoʻāʻo e hōʻoia i ka palekana o ka meaʻai i ka loli ʻana o ke kaiapuni.
Ua mālama pū ʻo New Zealand i kahi loteri makahiki o nā manawa i kapa ʻia ʻo "Pacific Ballot". Ua hoʻolālā ʻia kēia loteri e kōkua i nā kamaʻāina Kiribati 75 e noho ma New Zealand i kēlā me kēia makahiki. Eia naʻe, ʻaʻole i hoʻokō ʻia nā quota. He mea maopopo ʻaʻole makemake ka poʻe e haʻalele i ko lākou mau home, nā ʻohana a me nā ola.
I kēia manawa, hoʻopaʻapaʻa ka World Bank a me ka UN e pono e hoʻomaikaʻi ʻo Australia a me New Zealand i ka neʻe ʻana o nā limahana manawa a ʻae i ka neʻe ākea no nā kamaʻāina Kiribati ma muli o ka hopena o ka hoʻololi ʻana i ke aniau. Eia naʻe, ʻaʻole hāʻawi pinepine nā hana kau i nā manaʻo maikaʻi no ke ola maikaʻi.
ʻOiai ʻo ka manaʻo maikaʻi o ka politika kālaiʻāina i kālele nui ʻia i ka hoʻonoho hou ʻana ma mua o ka hāʻawi ʻana i ka hiki ke kūpono a me ke kākoʻo lōʻihi, ʻaʻole naʻe kēia mau koho e hāʻawi i ka manaʻo hoʻoholo ponoʻī no ka poʻe o Kiribati. Kūleʻa lākou i nā kānaka ma o ka ʻoki ʻana i ko lākou neʻe ʻana i nā hoʻolālā hana.
ʻO ia hoʻi, hiki ke hoʻopau koke ʻia nā papahana kūloko e like me ke kahua mokulele hou, kahi papahana hale mau a me kahi hoʻolālā mākaʻikaʻi moana hou. No ka hōʻoia ʻana ʻaʻole lilo ka neʻe ʻana i mea e pono ai, pono nā hoʻolālā ʻoiaʻiʻo a me ke kumukūʻai no ka hoʻihoʻi ʻana a me ka mālama ʻana i ka ʻāina ma ka mokupuni.
ʻO ka hoʻoikaika ʻana i ka neʻe ʻana o ka heluna kanaka, ʻoiaʻiʻo, ʻo ka koho liʻiliʻi loa. Akā, ʻaʻole pono kākou e hāʻule i loko o ka pahele o ka noʻonoʻo ʻana ʻo ia wale nō ke ala i waho. ʻAʻole pono mākou e hoʻokuʻu i kēia mokupuni e poho.
ʻAʻole kēia he pilikia kanaka wale nō - ʻo ka haʻalele ʻana i kēia mokupuni i ke kai e alakaʻi i ka pau ʻana o nā manu manu i ʻike ʻole ʻia ma nā wahi ʻē aʻe o ka Honua, e like me ka Bokikokiko warbler. ʻO nā mokuʻāina liʻiliʻi ʻē aʻe i hoʻoweliweli ʻia e ka piʻi ʻana o ka ʻilikai e hoʻokipa pū i nā ʻano ʻano make.
Hiki i nā kōkua honua ke hoʻoponopono i nā pilikia he nui e hiki mai ana a mālama i kēia wahi kupaianaha a nani no nā kānaka, nā holoholona ʻaʻole kanaka a me nā mea kanu, akā ʻo ka nele o ke kākoʻo mai nā ʻāina waiwai he mea paʻakikī i ka poʻe noho o nā mokuʻāina liʻiliʻi e noʻonoʻo i kēlā mau koho. Ua hana ʻia nā mokupuni artificial ma Dubai - no ke aha? Nui nā koho ʻē aʻe e like me ka hoʻoikaika ʻana i ka panakō a me nā ʻenehana hoʻihoʻi ʻāina. Hiki i ia mau koho ke pale aku i ka ʻāina hānau o Kiribati a ma ka manawa like e hoʻonui ai i ke kūpaʻa o kēia mau wahi, inā ʻoi aku ka wikiwiki a me ke kūpaʻa o ke kōkua honua mai nā ʻāina i hoʻokumu i kēia pilikia aniau.
I ka manawa i kākau ʻia ai ka 1951 UN Refugee Convention, ʻaʻohe manaʻo i ʻae ʻia ma ka honua holoʻokoʻa o "ka mea hoʻokele hau". Hoʻokumu kēia i kahi āpau palekana, no ka mea, ʻaʻole kūpono ka hōʻino ʻana i ke kaiapuni ma ke ʻano he "hoʻomaʻau". ʻOiai ʻo ka hoʻololi ʻana i ke aniau e alakaʻi nui ʻia e nā hana a nā ʻāina ʻenehana a me ko lākou mālama ʻole ʻana i nā hopena koʻikoʻi.
Hiki ke hoʻomaka ka UN Climate Action Summit ma Kepakemapa 23, 2019 e hoʻoponopono i kekahi o kēia mau pilikia. Akā no nā miliona o ka poʻe e noho ana ma nā wahi i hoʻoweliweli ʻia e ka hoʻololi ʻana i ke aniau, ʻo ka pilikia ka hoʻoponopono kaiapuni a me ke aniau. ʻAʻole pono kēia nīnau e pili ana i ka hoʻopiʻi ʻana i nā mea hoʻoweliweli o ka hoʻololi ʻana i ke aniau, akā no ke aha i nele ai ka poʻe makemake e hoʻomau i ka noho ʻana ma nā mokuʻāina liʻiliʻi i nā kumuwaiwai a i ʻole ka mana kūʻokoʻa e hoʻoponopono ai i ka hoʻololi ʻana i ke aniau a me nā pilikia ʻē aʻe o ka honua.